John de Mol over 20 jaar Big Brother

Op 16 september 1999 ging een groep mensen een huis in Almere in. Dat huis was helemaal ingericht met camera’s en microfoons zodat mensen op televisie en online de belevenissen van de bewoners op de voet konden volgen. Na 100 dagen kwam op 30 december Bart Spring in ’t Veld als winnaar van de eerste editie van Big Brother het huis uitlopen. Duidelijk was dat de televisiewereld maandenlang had gekeken naar een revolutionair programma, dat uiteindelijk in meer dan zestig landen een eigen editie kreeg. Twintig jaar na de eerste serie van Big Brother beantwoordt bedenker John de Mol twintig vragen over de ongekende televisiehit die een nieuw genre televisie inluidde.

1. Het idee voor Big Brother is in 1997 ontstaan, waarom duurde het twee jaar voordat het op zender kwam?

De belangrijkste reden was de techniek. We hadden in eerste instantie uitgerekend dat je misschien wel honderd of meer camera’s nodig had. Dat was nog nooit gedaan. Ik kan mij nog herinneren dat we twee ingenieurs uit Japan hebben laten invliegen voor het opbouwen van de techniek, die bestond in Europa nog niet namelijk. De tweede reden was omdat ik het simpelweg niet verkocht kreeg. Onder andere Eric van Stade, toen directeur van SBS, geloofde helemaal niet in het idee. Op een gegeven moment heb ik met RTL, destijds Holland Media Group (HMG), een deal gemaakt dat zij het programma voor niks zouden krijgen.

Het zou tussen de 12 en 14 miljoen gulden gaan kosten. Ik heb toen gezegd: wij nemen het risico maar dan wil ik vijftig procent van de reclame-inkomsten. Ik heb het hele project met Joop van den Ende besproken en die zei: “Ik zie het niet, maar als jij erin gelooft dan nemen we samen privé het risico, mocht het mislukken. En als het lukt dan laten we het gewoon in de beursgenoteerde bv zitten”. Nou, zo gezegd, zo gedaan. We sloten de deal, maar RTL geloofde er eigenlijk nog steeds niet in. Dus wat deden ze, ze programmeerden Big Brother op een andere HMG-zender, Veronica, om 20.00 uur recht tegenover Goede Tijden, Slechte Tijden, eigenlijk een kansloze exercitie, omdat GTST toen echt nog heel groot was.

Iedereen weet wat er daarna gebeurd is. Big Brother werd binnen heel korte tijd een megasucces. Het programma vernietigde de kijkcijfers van het onaantastbare Goede Tijden, Slechte Tijden. Bij RTL brak hierdoor zelfs een beetje paniek uit. Zij wilden Big Brother op een gegeven moment op een ander tijdslot zetten, maar we hadden contractueel het tijdslot van 20.00 uur afgesproken dus ik vond dat we het moesten laten staan. Uiteindelijk is het toch verschoven, maar ik heb toen wel een aanmerkelijk betere deal kunnen maken.

2. Wie was de jonge John de Mol die besloot: Big Brother moet er komen, koste wat het kost…?

Een doorzetter met volledige focus op formats. Het idee ontstond per toeval tijdens een regenachtige avond. We waren met een clubje mensen samengekomen voor heel iets anders. De KRO had ons gevraagd om iets te ontwikkelen en we hebben daar zitten brainstormen. Uiteindelijk hebben we niks voor de KRO bedacht en we besloten om een week later verder te gaan. Maar toen vertelde een van de aanwezigen in de kamer dat hij een paar weken eerder in het vliegtuig een artikel had gelezen over een project in Amerika genaamd Biosphere 2, waarin ze een enorme glazen koepel hadden gebouwd.

De mensen die daarin gingen wonen, moesten overleven in een leefomgeving met alleen wat ze konden verbouwen. Dat intrigeerde mij zo erg dat we daarover hebben gebrainstormd. Ik weet dat we laat in de nacht stopten, en ik naar huis reed en eraan bleef denken. Het idee liet me die nacht en de dagen daarna niet meer los. Ik wist meteen dat dit televisie moest worden, ik was ook in die tijd al volledig gefocust op formats, op ideeën. En ik voelde aan alles dat dit óf de grootste flop, óf het grootste succes van de eeuw zou worden. Ik besloot dus dat dit programma er hoe dan ook moest komen.

3. De kritiek, nog voordat iemand een minuut gezien had, was meteen heftig. Er werd zelfs voorspeld dat het de bewoners tot zelfmoord zou kunnen drijven. Heeft u dat doen twijfelen aan het format?

Nee, ik heb geen seconde getwijfeld. Maar er was inderdaad veel kritiek. Welkom in Nederland zou ik bijna zeggen. Het programma-idee was uitgelekt en in een krant verscheen een artikel waar ze schande spraken over een nieuw programma waarin mensen opgesloten werden in een huis, en waar zelfs camera’s op het toilet hingen. Er is niet de moeite genomen om ons te bellen en te vragen: “Hoezo camera’s op het toilet? Hoe zit dat dan?”.

Ik heb nog wel geprobeerd om dat uit te leggen. We hebben bij het ontwikkelen van het programma gemerkt dat we moesten oppassen, omdat we toch een beetje voor God zouden gaan spelen. Dan moet je wel oppassen dat je mensen niet beschadigt. We hebben een psychologe in het team betrokken, om mee te denken over wat het doet met mensen. En we hebben onder meer ook research gedaan naar mensen die lang in een onderzeeboot verblijven, wat dat met hun geestelijke gezondheid doet bijvoorbeeld. Door het overleg met de psychologe is puur om veiligheidsredenen ook op het toilet een camera geplaatst. Er was vanwege die veiligheid geen vierkante centimeter in het huis waar we iemand niet konden zien.

4. Wat deed die kritiek met u persoonlijk?

Kritiek doet mij gelukkig niet veel, misschien toen iets meer dan nu. Als je in dit vak zit, moet je gewend zijn aan kritiek. Dan krijg je een dikke laag eelt op je ziel. Ik lees kritiek en dan heb ik binnen een seconde beslist of ik er wat aan heb, of het opbouwend is. Maar negen van de tien keer is kritiek geschreven door iemand - ik geef altijd het volgende voorbeeld - die van voetbal houdt, verslag doet van een honkbalwedstrijd en niet van honkbal houdt. Dan denk ik ja, daar heb je ook niks aan.

5. Welk advies zou u de John van 20 jaar geleden geven, aan de vooravond van de lancering van Big Brother, met alle kennis die u nu heeft?

Eigenlijk geen advies. Het is gegaan zoals het is gegaan. Precies tien jaar na Big Brother heb ik eigenlijk nog een keer hetzelfde meegemaakt. Niemand wilde The Voice hebben, en toen heb ik weer zelf het risico genomen. Eigenlijk verliepen die processen exact hetzelfde. Dat werkt dus voor mij.

6. Waar en met wie keek u naar de eerste aflevering van Big Brother?

Dat weet ik niet meer. Ik weet nog wel dat we met het hele team keken naar de start. Want op een gegeven moment gingen die mensen dat huis in. Dat was in Almere. We hadden naast het Big Brother-terrein een kantoor. Ik geloof dat ik daar tot vijf uur ’s ochtends gezeten heb met een aantal mensen, en ademloos heb zitten kijken naar bewoners die na twee uur al vergeten waren dat er camera’s hingen. Ik zag dat het werkte. Buiten stonden op dat moment zo’n vijftien satellietwagens, van CNN tot BBC tot noem maar op wat stonden. Big Brother was al wereldnieuws.

7. De bewoners zagen de camera’s in het huis gewoon hangen. Er hing dus zelfs een camera op de wc. Waarom werd er in Big Brother niet met verborgen camera’s gewerkt?

Als je met verborgen camera’s werkt, ben je veel beperkter. Het is bijna niet te doen om dertien mensen in een bepaalde ruimte én buiten in een tuin allemaal in beeld te kunnen brengen en dan ook nog met verborgen camera’s. We hebben het volgens mij niet eens overwogen.

8. Is er wel eens iets in het huis gebeurd waarvan u zei: dat gaan we niet uitzenden?

Nee, dat kan ik mij niet herinneren.

9. Zijn de (ethische) grenzen aan reality-tv in 20 jaar veranderd? Waar liggen die voor u?

Ja, ik vind wel dat die veranderd zijn, maar voor mijzelf zijn ze dat niet. Voor mij is het altijd heel simpel geweest. De grenzen zijn gebaseerd op de mensen in het programma. Ik heb ooit All You Need Is Love gemaakt. En ik kan mij herinneren dat er op een gegeven ogenblik een jongetje in de studio bij Robert ten Brink zat en die had een crush op een meisje en dat jongetje was een beetje een … een nerd. Hij was helemaal idolaat van dat meisje en hij had al z’n moed bij elkaar geraapt om haar dat in een videoboodschap te vertellen. Die jongen werd ongelofelijk hard en genadeloos door het meisje met de grond gelijk gemaakt. En die jongen was heel kwetsbaar en onzeker.

Toen dacht ik, als we hem de reactie van het meisje zouden laten zien, dan krijgt die jongen daar echt last van. En dat is voor mij de grens. Had daar een gozer gezeten met een grote bek, dan had ik het gewoon wel laten zien en uitgezonden. Want zo iemand had z’n schouders opgehaald en gedacht, nou volgende keer beter. Als mensen in een programma van mij zitten, moeten ze daarna gewoon over straat kunnen lopen zonder dat ze met gebogen hoofd naar beneden moeten kijken. Ik vind dat er op televisie vandaag de dag reality-programma’s zijn waarin grenzen echt overschreden worden, dat mensen echt beschadigd worden. Dat gaat mij te ver.

10. Wat maakte iemand tot de ideale Big Brother-bewoner?

Er is niet één ideale Big Brother-bewoner, het ging altijd om de samenstelling van de groep. Leiders, volgers, IQ-verschillen, het was een groepsproces. Ik kan mij nog herinneren dat we toentertijd op een hele grote muur in een kantoor al die A4’tjes hingen met een foto én met de karaktereigenschappen van de kandidaten. We keken en probeerden te voorspellen hoe zij als individu in de groep zouden gaan opereren. Tegenwoordig is dat bij programma’s heel anders. Als je kijkt naar bijvoorbeeld Love Island of Temptation Island, dan worden toch allemaal min of meer dezelfde types voor gecast.

11. Hadden de bewoners in de gaten wat het effect in de ‘buitenwereld’ was omdat ze met de camera gevolgd werden?

Nee, ze hadden geen enkel idee. Die mensen bespraken na een week of vier dat ze maar niks hoorden of merkten. Ze vroegen zich af of er überhaupt wel iemand naar ze keek. Ze hadden geen flauw benul dat er iedere dag meer dan een miljoen mensen keken naar het tv-programma. En dat er een grote groep fans was die online meekeek, want Big Brother was ook het programma dat voor het eerst internet en televisie succesvol bij elkaar bracht.

12. Van de oud-bewoners horen we nu nog maar heel weinig. Had u verwacht dat ze beroemd zouden blijven?

Nou, ik denk dat van seizoen 1 Ruud en Bart nog steeds bij heel veel mensen bekend zijn. Zij hebben daar alleen niet veel mee gedaan, waardoor het op een gegeven moment wegebt. Zij zijn niet zoals nu gaan vloggen, bloggen of op Instagram gegaan. Dat bestond toen natuurlijk ook allemaal nog niet. Maar als ze hadden gewild, hadden zij denk ik nu nog wel veel bekender kunnen zijn. Het is hun eigen keus geweest, zij hebben na Big Brother gewoon hun normale leven weer opgepakt.

13. Wat was voor u het meest memorabele moment van Big Brother?

Voor mij is er niet één memorabel moment, maar was ooit een gebeurtenis in een latere serie, die vond ik wel mooi. Toen zat er een Marokkaanse jongen in Big Brother 4. Die werd een beetje gepest en buiten de groep gezet. En toen waren er twee meisjes, allebei mooie blonde dames kan ik mij nog herinneren. Ik denk dat als zij aan De Slimste hadden meegedaan, dan hadden zij niet gewonnen. Maar die zijn op een gegeven ogenblik in die groep opgestaan en hebben het voor die jongen opgenomen en zij hebben die jongen in die groep getrokken. En dan denk ik, kijk dat zijn de mooie momenten om te laten zien hoe het ook kan.

14. Is er een specifiek moment aan te wijzen dat u besefte dat u goud in handen had?

Nou, ik heb nooit gedacht in termen van goud. Daar was ik toen helemaal niet mee bezig. Ik was alleen maar bezig met programma’s maken waar heel veel mensen naar keken. Dat was mijn kick. Daar heb ik altijd in geloofd. En daarom neem je ook een risico van 12 tot 14 miljoen gulden, wat voor ons in die tijd privé echt heel veel geld was. Maar toen we die openingsavond tot vijf uur ’s ochtends hebben zitten kijken naar wat er in het huis gebeurde, toen wist ik zeker dat het heel bijzonder en uniek zou worden. Zeker ook vanwege de enorme internationale aandacht die er toen al voor was.

15. Heeft u nog wel eens zo’n gevoel gehad?

Ja, bij The Voice had ik het ook. Bij de eerste blind auditions wist ik na drie of vier audities: dit is ‘m!

16. Waar keek u de finale, en wat was het eerste wat u dacht toen Bart door het vuurwerk naar buiten kwam als de winnaar?

Dat weet ik niet meer, ik denk op het terrein daar, met heel veel mensen. We waren toen ook al bezig met het tweede seizoen, want dat was al besteld.

17. Zakelijk was Big Brother een superieur succes. Wat deed het met u persoonlijk?

Met mij persoonlijk niet zo veel. Het nadeel was dat ik in de publiciteit heel erg aan geld gelinkt werd. Omdat we een beursgenoteerd bedrijf waren, kon je als financiële journalist natuurlijk uitrekenen wat Endemol waard was en hoeveel aandelen we hadden. Ik kan mij herinneren dat ik een keer in het buitenland was, en dat er toen voor het eerst een artikel in De Telegraaf stond dat Joop en ik allebei een miljard gulden waard zouden zijn. Dat was een hele rare gewaarwording, dat het ineens daar over ging.

18. U zult vanwege het succes van Big Brother voor veel mensen een voorbeeld zijn. Maar wie zijn uw voorbeelden bijvoorbeeld uit het televisie vak?

Ik zie veel mensen als voorbeeld, maar niemand uit het vak. Een van mijn grootste voorbeelden, iemand die ik echt heel erg bewonder is Nelson Mandela.

19. Zouden we van uw hand ooit nog eens zo’n succesformule kunnen verwachten?

Als ik naar het verleden kijk dan kun je zeggen dat het mijn trackrecord is om eens in de tien jaar een wereldhit te hebben. Als het ritme van eens in de tien jaar een groot succes hebben klopt, dan wordt het volgend jaar weer een leuk jaar.

20. Waarom bent u blijven doorwerken na Big Brother en bent u niet gewoon 20 jaar fulltime met een jacht in Monaco gaan liggen?

Dat is heel simpel, ik hou niet van een jacht en ik hou niet van Monaco. We zitten nu twintig jaar na dato, en ik ben nog steeds aan het doorwerken. En ik vind dit het allerleukste wat er is. Als het mij qua gezondheid gegeven is, komen er zeker nog twintig jaar bij.

De allereerste aflevering van Big Brother: https://www.youtube.com/watch?v=4zIJFhd4IYE&t=40s